Πράσινα κλειδιά και αστέρια για τον τουρισμό

Η πράσινη πιστοποίηση των ξενοδοχείων για φιλικότερες προς το περιβάλλον παρεχόμενες υπηρεσίες εισέρχεται δυναμικά και στην ελληνική πραγματικότητα, προσφέροντας σημαντικά οφέλη στη μεγαλύτερη βιομηχανία της χώρας, τον τουρισμό.

Στις δύσκολες ώρες της οικονομικής κρίσης των τελευταίων ετών, η Ελληνική οικονομία στηρίχτηκε σε συγκεκριμένους κλάδους που παραδοσιακά προσφέρουν ανάσα εδώ και χρόνια. Ο σημαντικότερος ίσως από αυτούς, τόσο από άποψη εσόδων, όσο όμως και από άποψη απασχόλησης, ήταν ο Ελληνικός Τουρισμός. Με βάση τα τελευταία στοιχεία του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ – www.sete.gr), ο κλάδος αυτός συνεισφέρει άνω του 20% του ΑΕΠ, καλύπτει το 60% του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου, απασχολεί τον 1 στους 5 κατοίκους της χώρας και δημιουργεί γύρω στα 40 δις. ευρώ συνολική ζήτηση στην οικονομία.

Η υποδομή που δημιουργεί αυτό το επιτυχημένο αποτέλεσμα χαρακτηρίζεται τις περισσότερες φορές από πραγματικά διαμάντια απόλαυσης για τον επισκέπτη, ενώ άλλες φορές δημιουργεί προσδοκίες που δεν αντιστοιχούν στην τελική εικόνα και στις παρεχόμενες υπηρεσίες. Αν κοιτάξει κάποιος την κατανομή αυτών των εγκαταστάσεων στην χώρα (Διάγραμμα 1) θα παρατηρήσει ότι το μεγαλύτερο κομμάτι εγκαταστάσεων ανήκει στην Κρήτη και την Μακεδονία, ενώ πάνω από 1630 εγκαταστάσεις το 2013 κατατάχθηκαν στις κατηγορίες 4 και 5 αστέρων.

Το ερώτημα είναι κατά πόσο υπάρχει στις σημερινές απαιτητικές συνθήκες του παγκόσμιου τουριστικού προϊόντος, αντιστοίχιση της «κατηγοριοποίησης» των αστεριών των εγκαταστάσεων με τις αναγκαίες και προτεινόμενες από το διεθνές γίγνεσθαι προϋποθέσεις παροχών και ποιότητας. Την απάντηση έρχεται να δώσει η πρόσφατη νομοθεσία του Υπουργείου Τουρισμού (ΦΕΚ Β/Αρ. 21185/22-10-2014 & ΦΕΚ Β/Αρ. 216/09-01-2015) με την οποία κάποιος θα μπορούσε να δει τη νέα διαδικασία κατάταξης σε κατηγορίες κλειδιών για τα ενοικιαζόμενα επιπλωμένα δωμάτια/διαμερίσματα και την κατάταξη σε αστέρες των ξενοδοχείων στην Ελλάδα αντίστοιχα. Η πρώτη ανάγνωση των κειμένων αυτών δείχνει μία σειρά από κριτήρια και τεχνικές προδιαγραφές για τα μεν και τα δε, τα οποία είτε υποχρεωτικά είτε προαιρετικά καθορίζουν τι πρέπει να διαθέτει κάθε κατηγορία καταλύματος, με τελική ημερομηνία εφαρμογής, για όλα ανεξαιρέτως, την 31η Δεκεμβρίου 2017.

Η νέα νομοθεσία φέρνει ευκαιρίες

Σε μια πιο αναλυτική ανάγνωση των κριτηρίων που αναφέρθηκαν παραπάνω, διακρίνεται μία εκπληκτική ευκαιρία για τον Ελληνικό Τουρισμό: το πέρασμα από την σχετική εθελοντική δράση μίας μικρής ομάδας ιδιοκτήτων για έναν περιβαλλοντικά θετικό τουρισμό σε ένα Αειφορικό Προϊόν με πραγματικά μεγάλες προοπτικές. Πιο συγκεκριμένα, στην περίπτωση των ενοικιαζόμενων δωματίων, το κριτήριο 81 (σελίδα ΦΕΚ 34504) επιβάλει ως υποχρέωση να παρέχονται «Πληροφορίες προς τους πελάτες σχετικά με ενέργειες που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος και τις οποίες μπορούν να εφαρμόσουν κατά τη διαμονή τους»! Ακόμη, στην περίπτωση των ξενοδοχείων, το κριτήριο 13.3 επιβάλει ως υποχρέωση την «Προώθηση περιβαλλοντικής ενημέρωσης και εκπαίδευσης προσωπικού – Διανομή φυλλαδίων».

Επίσης, σε μία πληθώρα προαιρετικών κριτηρίων επιβραβεύεται με μόρια πια από την Ελληνική Πολιτεία η αναζήτηση μίας ανώτερης κατηγορίας αστέρων με ένα περιβαλλοντικό πρότυπο τουρισμού όπως το TRAVELIFE, GREEN GLOBE (κριτήριο 10.1) και η πιστοποίηση εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (κριτήριο 10.4), ενώ επιβάλλεται η ενεργειακή αποδοτικότητα του κτιριακού κελύφους στο επίπεδο των κουφωμάτων (κριτήριο 1.10, υποχρεωτικό). Όλα τα παραπάνω στοιχεία είναι δείγμα μία τάσης, μίας στροφής του Ελληνικού Τουρισμού από τον απλό εθελοντισμό στον Αειφόρο Τουρισμό.

Και γιατί αυτό είναι αναγκαίο ή χρήσιμο; Μέχρι σήμερα, η έννοια ενός τουριστικού προϊόντος που θα σέβεται το περιβάλλον και θα αποδίδει πίσω στην κοινωνία μέρος των αποτελεσμάτων του ήταν ανάγκη του καταναλωτή όπως δείχνουν οι έρευνες αλλά όχι πάντα και των επαγγελματιών του χώρου του τουρισμού. (Διάγραμμα 2)

Είτε γιατί υπάρχει πάντα το εμπόδιο του νέου ή του κόστους αναβάθμισης, ο ξενοδόχος δεν έκανε μέχρι σήμερα το βήμα για κάτι πιο υπεύθυνο προς το περιβάλλον. Και όταν ακόμα έκανε, ο τρόπος που το επικοινωνούσε προς το κοινό του και την κοινωνία δεν ήταν αποτελεσματικός. Τον τελευταίο καιρό, οι τρόποι αυτής της επικοινωνίας άλλαξαν και νέα προϊόντα που δίνουν πια αυτή τη δυνατότητα υπάρχουν στην αγορά του τουρισμού (Διάγραμμα 3).

Από εθελοντισμός, ρεαλιστική πραγματικότητα

Από μία αγορά εθελοντισμού, λοιπόν, η διεθνής πραγματικότητα αλλάζει προς μία παγκοσμιοποίηση διαδικασιών και προτύπων τα οποία εξασφαλίζουν στον επισκέπτη ότι η τουριστική εγκατάσταση που θα αξιολογήσει από έναν ιστοχώρο εύρεσης καταλύματος θα αντιστοιχεί σε πραγματικά δεδομένα και τήρηση διαδικασιών. Με βάση αυτή την αρχή, τα τελευταία χρόνια έχουν εισαχθεί και χρησιμοποιηθεί και στην Ελλάδα από αρκετές ξενοδοχειακές μονάδες μία σειρά από πρότυπα «πράσινου» ή «Αειφόρου» τουρισμού, τα σημαντικότερα των οποίων δίνονται στην Εικόνα 1.

Αυτά αποτελούν μέρος ενός μεγαλύτερου αριθμού πιστοποιήσεων που εφαρμόζονται παγκοσμίως, ενώ η διείσδυσή τους εξαρτάται πάντα από διάφορες παραμέτρους. Αυτές μπορεί να είναι οι απαιτήσεις του πελάτη, η προέλευσή του, οι ιδιαιτερότητες της περιοχής της εγκατάστασης, η προώθηση από τους Tour Operators, το πόσο συγκλίνει στην εμπορική διάσταση του τουριστικού προϊόντος μέσα από τις μεθοδολογίες που καλούνται να εφαρμοστούν, το πόσο σχετίζονται με την τελική ποιότητα του προϊόντος, κλπ (Διάγραμμα 4).

Τα πρότυπα αυτά ζητούν την τήρηση μίας σειράς από κανόνες και κριτήρια (αλλάζουν σε κάποιο βαθμό ανάλογα το πρότυπο) τα οποία αφορούν κυριότερα τους τομείς των Συστημάτων Αειφορικής Διαχείρισης (Λειτουργία, Τήρηση Νομοθεσίας, Επικοινωνία, Διαχείριση Οικονομικών Πόρων), της Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (Ενέργεια, Νερό, Απορρίμματα, Μόλυνση, Επικίνδυνες Ουσίες, Βιοποικιλότητα), Ανθρώπινα και Εργασιακά Δικαιώματα, Σχέσεις με την Κοινωνία, Προμηθευτές και Πελάτες.

Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, η αύξηση των ξενοδοχειακών μονάδων που αναζητούν μία σχετική πιστοποίηση είναι σημαντική, ενώ οι πιστοποιημένες εγκαταστάσεις αποδίδουν πίσω στον ιδιοκτήτη σε σύντομο χρονικό διάστημα σε πολλαπλάσιο βαθμό την επένδυση που έκανε, προσφέροντας στον επισκέπτη πραγματικά υψηλής ποιότητας υπηρεσίες (Εικόνα 2).

Μέχρι το τέλος του 2014, οι πιστοποιημένες ξενοδοχειακές μονάδες με τουλάχιστον ένα πιστοποιητικό ήταν 251, αυξημένες κατά 20% από το προηγούμενο έτος (Διάγραμμα 5). Η τάση αυτή αναμένεται να αυξηθεί κατά πολύ το 2015 και να κορυφωθεί το 2016 και 2017, λόγω και των αναγκών της διεθνούς αγοράς. Για παράδειγμα, ο οργανισμός TUI το 2013 χρησιμοποίησε 1200 πιστοποιημένα ξενοδοχεία ως βασικό της εργαλείο υλοποίησης της εταιρικής απόφασης για προώθηση του πράσινου τουρισμού.

Μέθοδοι εφαρμογής αειφόρων πρακτικών

Ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο της υλοποίησης των προτύπων του Αειφορικού Τουρισμού είναι η μεγάλη συμβολή τους στην προστασία του περιβάλλοντος και της εξοικονόμησης ενέργειας στα κτίρια. Με βάση στοιχεία ερευνών, μία από τις πιο σημαντικές πηγές κατανάλωσης ενέργειας στο τουριστικό προϊόν/διαμονή, είναι η ο κτιριακός τομέας. Στις μεσογειακές χώρες, όπου ο Ελληνικός Τουρισμός καλείται να είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικός, το κτίριο αποδεικνύεται τόσο ενεργοβόρο (Πίνακας 1) όσο και αρκετά παλαιό (Διάγραμμα 6).

Πίνακας 1: Μέση Ετήσια Ενεργειακή Κατανάλωση Κτιρίων Ευρωπαϊκών Ξενοδοχείων (Bohdanowicz 2003, CHOSE 2001)

Αυτό οδηγεί φυσικά στην ανάγκη λήψης άμεσων μέτρων αναβάθμισης της υφιστάμενης κτιριακής δομής, η οποία σε ένα βαθμό επιβάλλεται από τη νέα εθνική νομοθεσία για την ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων (ΚΕΝΑΚ) όσο και από την νέα νομοθεσία για την κατάταξη των ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων. Λύσεις που προτείνονται για την ενεργειακή αναβάθμιση κινούνται σε πολλά επίπεδα, έχουν αναγνωριστεί από μία σειρά μελετών και ερευνών σε παγκόσμιο επίπεδο (Διάγραμμα 7) και τυγχάνουν πια επιλέξιμες και από τα σύγχρονα χρηματοδοτικά πλαίσια, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Διάγραμμα 7: Λίστα προτεινόμενων λύσεων ενεργειακής αποδοτικότητας σε ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις

20 ενεργειακά αποδοτικές λύσεις-κλειδιά που έχουν αναγνωριστεί ως ιδανικές για εφαρμογή σε ξενοδοχεία SME (Small and Medium Sized Enterprise)

Key EE solution n I – Έλεγχος κατανάλωσης ενέργειας

Key EE solution n IΙ – Ενεργειακή επιθεώρηση του ξενοδοχείου

Key EE solution n IΙΙ – Επιθεώρηση του ευρωπαϊκού οικολογικού σήματος για υπηρεσίες τουριστικών καταλυμάτων

Key EE solution n IV – Εκπαίδευση του προσωπικού

Key EE solution n V – Πληροφόρηση των επισκεπτών

Key EE solution n VI – Μόνωση των παραθύρων

Key EE solution n VII – Μόνωση του κτιρίου

Key EE solution n VIII – Προστασία από διείσδυση του αέρα και μη απαραίτητης εξωτερικής παροχής αέρα

Key EE solution n IX- Εγκατάσταση συστημάτων σκίασης

Key EE solution n X – Εξωτερικές εργασίες για βελτίωση των συνθηκών άνεσης το καλοκαίρι

Key EE solution n XI – Χρήση κάρτας για κλειδί ώστε να κλείνει η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας στα δωμάτια

Key EE solution n XII – Έλεγχος των φώτων

Key EE solution n XIII – Λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας

Key EE solution n XIV – Ενεργειακά αποδοτικές μετρήσεις των ηλεκτρικών συσκευών

Key EE solution n XV – Ενεργειακά αποδοτικές συσκευές στα συστήματα HVAC

Key EE solution n XVI – Ρύθμιση της θέρμανσης και κλιματισμού του χώρου

Key EE solution n IXVII – Boilers υψηλής απόδοσης

Key EE solution n IXVIII – Θερμομόνωση των boiler, των συστημάτων νερού, των δεξαμενών ζεστού νερού χρήσης και των σωλήνων νερού

Key EE solution n XIX– Αποδοτικές λύσεις για ενεργή ψύξη των χώρων

Key EE solution n XX – Αποδοτικά συστήματα εξαερισμού

Μέχρι σήμερα, η τάση για «πράσινη» πιστοποίηση των ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων προέρχονταν περισσότερο από την ίδια την αγορά και λιγότερο από τις ανάγκες ενός εθνικού ή ευρωπαϊκού πλαισίου. Η μεγάλη διαφορά αναμένεται να επέλθει μέσω του νέου θεσμικού πλαισίου για τον τουρισμό που ισχύει πια, το οποίο μέσα από τα κριτήρια (τόσο τα υποχρεωτικά όσο και τα προαιρετικά), δείχνει τον δρόμο προς της Αειφορία. Το νέο αυτό πλαίσιο τοποθετεί το θέμα της Αειφορίας κεντρικά, ζητώντας λύσεις και αποτελεσματικότητα στο θέμα της ενεργειακής αποδοτικότητας κτιρίου και εξοπλισμού, της πιστοποίησης περιβαλλοντικής απόδοσης, της εξωστρέφειας της επιχείρησης, της εκπαίδευσης για περιβαλλοντικά θέματα του προσωπικού και την ενημέρωση του πελάτη και της κοινωνίας.

Με βάση τα παραπάνω, είναι σαφές ότι η εφαρμογή ενός προτύπου Αειφόρου τουρισμού σε μία ξενοδοχειακή μονάδα είναι το πιο αποδοτικό και ικανό εργαλείο για να καλύψει τα περισσότερα από τα κριτήρια της νέας νομοθεσίας, να απαντήσει στις ανάγκες του διεθνούς ανταγωνισμού και παρουσιάσει στο δυνητικό πελάτη μία νέα πραγματικότητα, την οποία αναζητά πια σε παγκόσμιο επίπεδο. Το προϊόν του παρόντος και του μέλλοντος, τον Αειφόρο Τουρισμό.

Άρθρου του Δρ Ιωάννη ΠΑΠΠΑ, Μηχανολόγου Μηχανικού